Η αλλογενής μεταμόσχευση αιμοποιητικών κυττάρων ή μυελού των οστών, όπως συνηθιζόταν να λέγεται παλιότερα, αποτελεί μια καθιερωμένη θεραπεία για την αντιμετώπιση αρκετών σοβαρών αιματολογικών, νεοπλασματικών και γενετικών νοσημάτων. Στόχος της είναι η αντικατάσταση του παθολογικού μυελού των οστών με υγιή κύτταρα, τα οποία λαμβάνονται από ένα συγγενή ή μη συγγενή εθελοντή δότη και δημιουργούν στο λήπτη ένα νέο, υγιές αιμοποιητικό σύστημα.
Τα μοσχεύματα που χρησιμοποιούμε προέρχονται από το μυελό των οστών, το περιφερικό αίμα ή το αίμα του ομφαλίου λώρου. Ο μυελός των οστών είναι ο ρευστός ιστός που βρίσκεται μέσα στα οστά του σώματος. Στο μυελό των οστών αλλά και στις άλλες μορφές μοσχευμάτων υπάρχουν μητρικά κύτταρα που ονομάζονται αρχέγονα αιμοποιητικά κύτταρα και δίνουν γένεση σε όλα τα κύτταρα του αίματος (ερυθρά, λευκά αιμοσφαίρια και αιμοπετάλια).
Ο μυελός των οστών δεν έχει σχέση με το νωτιαίο μυελό. Ο νωτιαίος μυελός βρίσκεται μέσα στην σπονδυλική στήλη και αποτελεί μέρος του κεντρικού νευρικού συστήματος που συσχετίζεται με νευρικές λειτουργίες και όχι με αιμοποίηση.
Η μεταμόσχευση αιμοποιητικών κυττάρων αποτελεί κυριολεκτικά «θεραπεία σωτηρίας» για ασθένειες οι οποίες δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με άλλο τρόπο. Τέτοιες είναι διάφοροι τύποι λευχαιμιών, μυελοδυσπλαστικών συνδρόμων, λεμφωμάτων, η απλαστική αναιμία, κληρονομικές ανοσοανεπάρκειες, μεταβολικά νοσήματα, μεσογειακή αναιμία, δρεπανοκυτταρική αναιμία κ.α.
Προϋπόθεση για να πραγματοποιηθεί η μεταμόσχευση είναι η ύπαρξη κατάλληλου συμβατού δότη, δηλαδή ενός ατόμου με ομοιότητα ως προς τα αντιγόνα ιστοσυμβατότητας (HLA). Τα αντιγόνα αυτά είναι μόρια που εκφράζονται πάνω στα κύτταρα, είναι κληρονομικά και αποτελούν την ιστική ταυτότητα του κάθε ατόμου.
Επειδή τα HLA αντιγόνα έχουν μεγάλη ποικιλομορφία η ανεύρεση δύο ατόμων με απόλυτη συμβατότητα είναι δύσκολη. Για το λόγο αυτό απαιτείται η ύπαρξη μεγάλου αριθμού εθελοντών δοτών.
Γιατί να γίνεις εθελοντής δότης αιμοποιητικών κυττάρων/μυελού των οστών;
Γιατί μπορεί να είσαι ο μοναδικός που έχει τη δύναμη να σώσει έναν άνθρωπο που πάσχει από λευχαιμία ή άλλο σοβαρό αιματολογικό νόσημα.
Όταν κάποιος ασθενής χρειαστεί μεταμόσχευση αιμοποιητικών κυττάρων/ μυελού των οστών ενεργοποιείται αναζήτηση για συμβατό δότη, αρχικά στο οικογενειακό περιβάλλον (αδελφό, αδελφή). Με δεδομένο ότι μόνο οι 3 από τους 10 ασθενείς θα βρουν συμβατό συγγενή δότη, για το 70% των ασθενών η αναζήτηση επεκτείνεται στο Εθνικό και Παγκόσμιο Αρχείο Εθελοντών Δοτών Μυελού των Οστών για να βρεθεί κατάλληλος δότης.
Η ανεύρεση συμβατού, μη συγγενή δότη με ασθενή είναι δύσκολη, γι αυτό είναι πολύ σημαντικό να αυξάνεται συνεχώς ο αριθμός των εθελοντών δοτών. Ιδιαίτερα η αύξηση των Ελλήνων εθελοντών δοτών μυελού των οστών είναι απαραίτητη γιατί η κοινή γενετική καταγωγή μεγαλώνει την πιθανότητα συμβατότητας.
Ποιός μπορεί να γίνει δότης μυελού των οστών
Τα ιατρικά κριτήρια έχουν οριστεί, ώστε η όλη διαδικασία να είναι ασφαλής για τον υποψήφιο δότη, αλλά και ο ασθενής να μην κινδυνεύσει από νοσήματα που μπορεί να μεταδοθούν από τα αιμοποιητικά κύτταρα του δότη.
Αν ένας εγγεγραμμένος εθελοντής δότης βρεθεί συμβατός με έναν ασθενή, την τότε χρονική στιγμή θα ερωτηθεί ξανά για την κατάσταση της υγείας του και θα γίνει κλινικός και εργαστηριακός έλεγχος.
AIDS/HIV
Αν έχεις διαγνωσθεί με AIDS ή έχεις θετική εξέταση για HIV (ιό του AIDS), δεν μπορείς να εγγραφείς δότης. Γενικά, αν νομίζεις ότι υπάρχει υψηλή πιθανότητα να έχεις εκτεθεί στον ιό HIV, δεν μπορείς να εγγραφείς δότης, τουλάχιστον για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.
Αλλεργίες
Δεν μπορείς να γίνεις δότης αν έχεις παρουσιάσει σοβαρή ή απειλητική για τη ζωή σου αλλεργία σε latex , αναισθησία ή σε περισσότερα από ένα αλλεργιογόνα. Ωστόσο αν η αλλεργία στο latex αφορά σε περιορισμένη περιοχή, π.χ. χέρια, μπορείς να εγγραφείς.
Για τις υπόλοιπες περιπτώσεις, όπως π.χ. αλλεργία σε τρίχωμα ζώου, σε περιβαλλοντικούς παράγοντες, σε φάρμακα κ.ά., μπορείς να γίνεις εθελοντής δότης μυελού των οστών μετά από έγκριση του γιατρού του κέντρου μας. Κάθε είδους αλλεργίας συμπεριλαμβανομένης της αλλεργικής ρινίτιδας, θα πρέπει να αναφέρεται στην αίτηση εγγραφής.
Αρτηριακή υπέρταση
Η υπέρταση είναι σύνηθες πρόβλημα γι’ αυτό κάθε περίπτωση υποψήφιου δότη εξετάζεται ιδιαίτερα.
Αν πάσχεις από υπέρταση αλλά η πίεσή σου διατηρείται υπό έλεγχο μπορείς να εγγραφείς δότης.
Δεν μπορείς να εγγραφείς στις εξής περιπτώσεις:
- Συνύπαρξη άλλου καρδειαγγειακού.
- Υπέρταση υπό διερεύνηση του αιτίου που την προκαλεί
- Δεν έχουν περάσει τουλάχιστον 4 εβδομάδες από την έναρξη ή την αλλαγή της φαρμακευτικής αγωγής
Άσθμα
Αν υποφέρεις από βρογχικό άσθμα μπορείς να γίνεις δότης με την προϋπόθεση ότι ελέγχεται με εισπνεόμενα ή από του στόματος φάρμακα. Δεν μπορείς να εγγραφείς αν χρειάζεται να παίρνεις κορτικοστεροειδή από το στόμα.Aυτοάνοσα νοσήματα
Τα αυτοάνοσα νοσήματα μπορεί να ‘’μεταφερθούν’’ από τον δότη στον λήπτη μέσω του μοσχεύματος. Ωστόσο επειδή κάποια από αυτά δεν είναι σοβαρά, όπως π.χ. η ψωρίαση, η γυροειδής αλωπεκία, η λεύκη, νοσήματα του θυρεοειδούς υπό έλεγχο, μπορεί να γίνουν δεκτά από τον γιατρό του μεταμοσχευτικού κέντρου και τον ασθενή. Αν πάσχεις από τέτοιο νόσημα μπορείς να εγγραφείς ως δότης, αλλά πρέπει οπωσδήποτε να το αναφέρεις στην αίτηση εγγραφής.Αν όμως πάσχεις από σοβαρό συστηματικό αυτοάνοσο νόσημα, όπως π.χ ρευματοειδή αρθρίτιδα, συστηματικό ερυθηματώδη λύκο, σαρκοστέωση, φλεγμονώδη νόσο του εντέρου, σκλήρυνση κατά πλάκας, σύνδρομο Gillian-Barre , δεν μπορείς να εγγραφείς.
Βάρος
Ο υποψήφιος δότης δε θα πρέπει να είναι λιγότερο από 50 kg και δε θα πρέπει να υπερβαίνει το ανώτατο αποδεκτό βάρος που αντιστοιχεί στο ύψος του.ΠΙΝΑΚΑΣ ΔΕΙΚΤΗ ΜΑΖΑΣ ΣΩΜΑΤΟΣ |
|
ΥΨΟΣ |
ΑΝΩΤΑΤΟ ΑΠΟΔΕΚΤΟ ΒΑΡΟΣ |
Εκατοστά του μέτρου |
Κιλά |
148 |
87 |
150 |
90 |
153 |
93 |
155 |
96 |
157 |
98 |
161 |
103 |
163 |
106 |
165 |
109 |
168 |
113 |
170 |
116 |
174 |
120 |
176 |
123 |
179 |
127 |
181 |
130 |
183 |
134 |
185 |
137 |
188 |
141 |
191 |
146 |
193 |
149 |
197 |
154 |
198 |
157 |
202 |
162 |
203 |
165 |
207 |
170 |
208 |
173 |
211 |
178 |
Ο πίνακας δείχνει το ανώτερο επιτρεπτό βάρος για να εγγραφεί κάποιος στην Τράπεζα Εθελοντών Μυελού των Οστών. |
|
Διαταραχές πήξης και βλάβες αιμοφόρων αγγείων
Όσοι πάσχουν από κάποιο νόσημα που έχει σχέση με αιμορραγική διάθεση, θρομβοπενία ή θρομβοφιλία, δεν αποκλείονται εξ’ ορισμού αλλά η κάθε περίπτωση αντιμετωπίζεται ξεχωριστά ανάλογα με το νόσημα και το ιστορικό.Αν έχεις ιστορικό αιμορραγιών, θρομβοπενίας ή θρομβώσεων, άσχετα από το υποκείμενο νόσημα, δεν μπορείς να εγγραφείς δότης. Εξαιρείται η περίπτωση της μονόπλευρης εν τω βάθει φλεβικής θρόμβωσης του κάτω άκρου που οφείλεται σε χειρουργική επέμβαση, ακινησία ή εγκυμοσύνη.
Επιληψία
Αν πάσχεις από επιληψία και είσαι εκτός θεραπείας και χωρίς κρίση για τουλάχιστον 12 μήνες μπορείς να εγγραφείς ως δότης, ενώ αν είσαι υπό θεραπεία δεν γίνεσαι δεκτός.Ηλικία
Η Τράπεζα Εθελοντών Δοτών του Συλλόγου «ΟΡΑΜΑ ΕΛΠΙΔΑΣ» έχει ορίσει ως όρια ηλικίας για να μπορεί κάποιος να εγγραφεί ως εθελοντής δότης μεταξύ 18 – 45 χρόνων. Ο εθελοντής δότης παραμένει καταχωρημένος στο αρχείο και ενεργός μέχρι τα 55α γενέθλιά του.Ηπατίτιδα
Αν πάσχεις από Ηπατίτιδα Β δεν μπορείς να εγγραφείς δότης. Αν παρουσίασες ποτέ ηπατίτιδα Β μπορείς να εγγραφείς δότης, εφόσον έχουν περάσει 12 μήνες από τη μόλυνση και τα αντισώματα anti – Hbs είναι >100iu/L.Αν πάσχεις ή έχεις ιστορικό ηπατίτιδας C. Δεν μπορείς να εγγραφείς δότης.
Καρδιακές και καρδιαγγειακές παθήσεις
Μπορείς να εγγραφείς δότης στις παρακάτω περιπτώσεις:- Πρόπτωση μιτροειδούς χωρίς σημαντική αιμοδυναμική παλινδρόμηση (φύσημα) και παράταση του QTc στο καρδιογράφημα.
- Μη σημαντικές ανωμαλίες των βαλβίδων που προκαλούν το αθώο φύσημα
- Διγλώχινα αορτική βαλβίδα χωρίς σημαντική στένωση
- Ιδιοπαθείς κοιλιακές και κολπικές εκτακτοσυστολές Κάποιες μορφές αρρυθμίας που ρυθμίζονται με φαρμακευτική αγωγή γίνονται αποδεκτές αλλά πρέπει να αναφέρονται κατά την κλινική εξέταση πριν τη συλλογή του μοσχεύματος.
- Κολποκοιλιακός αποκλεισμός πρώτου βαθμού
- Υπέρταση ρυθμισμένη με φαρμακευτική αγωγή για τουλάχιστον 12 μήνες.
Δεν μπορείς να εγγραφείς δότης σε σοβαρότερες καταστάσεις όπως π.χ. - Αρτηριοσκλήρυνση ή και θρόμβωση των στεφανιαίων αγγείων η οποία προκαλεί την στηθάγχη και το έμφραγμα
- Κάθε αντικατάσταση βαλβίδας της καρδιάς ή βαλβιδοπλαστικής (μπαλονάκι)
- Κάθε είδους σοβαρής βαλβιδοπάθειας
- Κάθε συγγενής στένωση βαλβίδας εκτός της διγλώχινος αορτικής βαλβίδας.
- Δευτέρου ή τρίτου βαθμού κολποκοιλιακός αποκλεισμός
- Τοποθέτηση βηματοδότη ή απεινιδωτή
- Παθήσεις των αγγείων του εγκεφάλου όπως: εγκεφαλικό επεισόδιο, παροδικό ισχαιμικό επεισόδιο, κάθε ενδοκράνεια αιμορραγία συμπεριλαμβανομένων της υπαραχνοειδούς, υποσκληρίδιας και εξωσκληρίδιας.
Προβλήματα σπονδυλικής στήλης και οστών
Τα προβλήματα στη σπονδυλική στήλη και τα οστά είναι συνήθη και γι’αυτό πρέπει να εξετάζονται κατά περίπτωση.
Αν πάσχεις από φλεγμονώδη αυτοάνοση πάθηση όπως η αγκυλωτική σπονδυλαρθρίτιδα δεν μπορείς να εγγραφείς δότης.
Αν υποφέρεις από προβλήματα πού οφείλονται σε μηχανικό αίτιο όπως κοίλη μεσοσπονδυλίου δίσκου, ιστορικό χειρουργικής επέμβασης, ιστορικό μετατόπισης ή κατάγματος σπονδύλου, σκολίωση που δεν χρειάζεται ή δεν έχει διορθωθεί με χειρουργική επέμβαση, κατά πάσα πιθανότητα μπορείς να εγγραφείς δότης αλλά μόνο για περιφερικά αιμοποιητικά κύτταρα και όχι μυελό των οστών.
Αν τα προβλήματα αυτά προκαλούν έντονο χρόνιο πόνο ώστε να επηρεάζεται σημαντικά η καθημερινή σου δραστηριότητα, δεν μπορείς να εγγραφείς.
Σακχαρώδης Διαβήτης
Αν έχεις σακχαρώδη διαβήτη, δεν μπορείς να εγγραφείς δότης. Ένας ήδη εγγεγραμμένος δότης που θα εμφανίσει σακχαρώδη διαβήτη, μπορεί να δώσει μόσχευμα, μετά από λεπτομερή κλινική και εργαστηριακή εκτίμηση.
Ψυχικές διαταραχές, κατάθλιψη
Αν έχεις ιστορικό ή πάσχεις από διπολική διαταραχή ή κατάθλιψη, μπορείς να εγγραφείς δότης αν είσαι σε ύφεση με φαρμακευτική ή άλλη αγωγή. Η χρήση κάποιων φαρμάκων πιθανόν να επηρεάσουν τον τρόπο συλλογής του μοσχεύματος δηλαδή αν θα γίνει από τον μυελό των οστών ή το περιφερικό αίμα.